ÇOCUKLARDA DUYGUSAL GELİŞİM
Erken Çocukluk Döneminde Duygusal Zekâ Nuran Kansu & Eray Beceren
Duygusal faktörlerin, insanın tüm yaşam evrelerinde önemli yeri olduğu kuşkusuzdur. Gerçekten de olaylar karşısında bir yandan aklımız ve mantığımızla hareket etmeye çalışırken, çok kere de duygularımız bize yön verir. Günlük yaşamda yetişkinlerin bile sık sık etkisi altında kaldığı duygular, henüz bunları yeterince kontrol edecek düzeye ulaşmamış çocuğun davranışlarını yönlendirmede büyük rol oynar. Çocuk yaşı küçük olduğu ölçüde duygularını daha çok belli eder. Mutluluğunu veya hoşnutsuzluğunu rahatça gösterir. Onun zaman zaman başvurduğu ağlama, surat asma, saldırma, kabuğuna çekilme hep bu türden duygusal davranış örnekleridir. Çocuk, ilk toplumsal ilişkilerini de çevresi ile duygusal etkileşimine bağlı olarak kurar. Anneden ve öteki insanlardan aldığı etkilere göre olumlu veya olumsuz duygusal davranış modelleri ve bunlara uygun kişilik yapısı geliştirir.
0 – 1 Yaş Duygusal Gelişim
İlk altı ay çocuğun kendi bedeninin ihtiyaçlarına duyarlı olduğu bir dönem olmakla birlikte, bu ihtiyaçları karşılamada ona yardımcı olan yetişkinlere de bağlılık geliştirdiği bir dönemdir. Bu bağlılık, aynı zamanda çocukta özellikle bu ilk yıllarda temelleri atılan güven duygusunun da kaynağını oluşturur. Eğer çocuk, doğumunu izleyen ilk hafta ve aylarda tercihen anne, ama onun yokluğunda yerini alabilecek başka bir yetişkinle olumlu bir ilişki geliştiremezse, daha sonra toplumda diğer insanlarla rahatça ilişki kurabilen, güven dolu ve güvenilir bir yetişkin olabilmekte de zorlanır. Bu döneme GÜVEN - GÜVENSİZLİK dönemi de denir. Bebekte gelişmesi beklenen temel duygu GÜVEN' dir. Bebeğin gereksinmelerine anne-babanın yerinde ve zamanında yönelebilmesi, onun sıkıntılarını giderebilmesi, konuşamayan bebeğin o sözsüz dilini anlayabilmesi, anne-babayla bebek arasında kurulan karşılıklı anlayış ve güvenin temelini oluşturur. Bebekte bu duyguyu doyuramayan anne-babalar, kendine güveni olmayan kişiler yetiştirirler. Bu dönemi iyi geçiremeyen bebekler diğer gelişim evrelerine sağlıklı bir şekilde geçemeyebilirler.
Bu dönemde çocuklar genellikle:
İhtiyacı olduğunda ağlayarak ilgi sağlar.
Yaşamın ilk yıllarında öfke, korku gibi heyecan belirtileriyle, beslenme dışındaki her şey oyundur.
Tanıdık durumlara tepki vermeye başlar.(Gülümseme, cıvıldama, coşkulu hareketler gibi tepkiler)
Bu dönemde bebek özel bağlılık geliştirir. (7–9 ay) Tek bir kişiye bağlanır. Bu kişi genelde annedir. O kişiden ayrı kaldığında buna tepki gösterir.
Yabancılara hala cana yakın, dostça davranır; ama zaman zaman, özellikle de annesi yanında olmadığında çok yakınına gidilir, birdenbire yaklaşılırsa, hafif bir utangaçlık hatta endişe gösterebilir.
Yaklaşık 8. aydan itibaren, yabancılara karşı açık bir çekingenlik sergiler.
2 Yaş Duygusal Gelişim:
İki yaşın ortalarında olumsuz tepkiler daha sık görülür. Gelişmenin adeta doğal bir seyri olan bu durum bir anlamda çocuğun dış dünyaya karşı çaresizliğini dile getirmesi olarak yorumlanabilir. Çok kere annenin çocuğun dikkatini başka bir konuya yönlendirmesi ile çözümlenebilir. Çocuğun kırıklığını ifade eden ağlama, bağırma veya olumsuz tavırlarına karşı yetişkinin de cezalandırıcı bir tavır takınması, çok kere yetişkinle çocuk arasındaki ilişkiyi bozabileceği gibi, çocuğun isteklerini yaptırmak için olumsuz ifadeler kullanmayı öğrenmesine neden olabilir. Bunun ilerdeki davranış biçimi ise muhtemelen inatçılıktır. Çocuklar inatçı doğmazlar, ama yaşam süreci içindeki belirli kritik zamanlarda, yetişkinle olan ilişkilerinde kendi güçlerini kanıtlamaya çalışmak zorunda bırakılırlarsa böyle olmayı öğrenirler.
Bu dönemde çocuklar genellikle:
Kolay sinirlenir ve çok sabırsızdır.
Bağırıp çağırır, yumruklar atar.
Kendi istediklerini yapmak ister.
Günlük düzen bozulunca sinirlenir.
3 Yaş Duygusal Gelişim:
Kendi başına birçok işi başarabilen üç yaş çocuğu hareketli, neşeli ve canlıdır. Dış dünya ve çevresindekilerle son derece ilgilidir. Genellikle neşeli olan üç yaş çocuğu, özellikle sevdiği insanlara karşı çelişkili duygular içindedir. Bu nedenle zaman zaman kızgın ve saldırgan davranışlarda bulunabilir. Henüz kendisine verilen görevleri sonuna kadar götürmekte değilse de, bu konuda verilecek fırsatlar ona kendisini tanıma konusunda yardımcı olur.
Bu dönemde çocuklar genellikle:
Daha sakin ve uyumludur.
Bazen ağlama ve tutturmaları olabilir.
Yabancı olduğu nesne ve faaliyetlerden korkabilir.
Bazen bebek gibi davranabilir.
Rüyaları hakkında konuşmaya başlayabilir.
4 Yaş Duygusal Gelişim:
Dört yaşındaki çocuk artık sürekli gözetim altında bulundurulması gereken bir bebek değildir. O, kendi kendine hareket edebilen, soru sorabilen, seçim yapabilen, kendisi hakkında bilgi verebilen bir bireydir.
Bu dönemde çocuklar genellikle:
Zaman zaman bebek gibi davranır.
Yeni korkular gösterebilir.
Şakacı olma eğilimindedir.
5 Yaş Duygusal Gelişim:
Herhangi bir becerinin kazanılmasında büyük sebat gösteren beş yaş çocuğu, duygularını kontrol etmeyi de başarır. Beş yaşındaki çocuklar duygusal yönden oldukça dengeli görünseler de zaman zaman karanlıktan, kaybolmaktan vb. korkabilirler ve neden korktuklarını anlatmakta da güçlük çekebilirler. Bu durumda çocukla ilgilenmek ve onu sakinleştirmeye çalışmak en uygun yoldur.
Bu dönemde çocuklar genellikle:
Duygularını kelimelerle ifade etmeye başlar.
Kolayca utanır
Ölüm hakkında duygular ortaya çıkar.
Aşırı yaramazlıklar yapar.
Bağımsızlıktan hoşlanır.
Ağır başlı ve güvenilirdir.
Kritik durumlarda soğukkanlı olmayı başarır.
Ne kendisi ne de çevresiyle çelişki halindedir.
6 Yaş Duygusal Gelişim:
Beş yaşında genellikle rahat, uyumlu ve sakin görünen çocuğun, bu yaşın ortalarına doğru değişmeye, daha hareketli ve uyumsuz bir görünüm almaya başladığı dikkati çeker. Altı yaş çocuğu pek çok şeyden korkmaz, ama hayali durumlardan beş yaşındakilerden daha çok endişe duyar.
Bu dönemde çocuklar genellikle:
Ruh hali oynaktır.
Dengesiz, kurala karşı olan, isyankar bir tutum içindedir.
Eleştirilmekten hoşlanmaz.
Yanlış yapmaktan çekinir.
7 Yaş Duygusal Gelişim:
Bu dönemde çocuklar:
Sürekli bir gelişim ve değişim içindedir.
Meraklı ve ilgilidir.
Sorumluluk almayı, yerine getirmeyi sever. Başladığı işi bitirir.
Haksızlığa uğradığında kendini savunur.
Öğretmenler çocuğun hayatındaki en önemli kişi olmaya başlar.
Kızlar anneyi, erkekler babayı taklit eder.
Büyüklerini memnun etmeye çalışır.
Bedensel gelişmenin verdiği enerji ve kendine güven sosyal davranışlarına yansır.
Kendinden küçüklere karşı koruyucudur.
8 Yaş Duygusal Gelişim:
Bu dönemde çocuklar:
Hemen utanır.
Korku, kızgınlık, üzüntü gibi duyguların paylaşıldığını hisseder.
Umudu kolay kırılır.
Kaynaklar
Oktay, Ayla;2002. Yaşamın Sihirli Yılları: Okul Öncesi Dönem, Epsilon Yayınları.
Yavuzer, Haluk;1998. Çocuk Psikolojisi, Remzi Kitabevi.
Bursa sağlık müdürlüğü web sayfası
www.minikeller.com