1997'de yazdığı "Succesful Intelligence (1997) (Başarma Zekâsı)" adlı eserde Yale Üniversitesi psikologlarından Robert Sternberg, Duygusal ve Sosyal Zekâ kavramına çok yakın bir kavram olan başarma zekâsını kullanmış ve şöyle tanımlamıştır. Başarılı bir hayat yaşamak için ne gerekir? Önemli amaçlara ulaşmak için gerekli olan zekâdır. Başarma zekâsına sahip insanlar;
Güçlerini bilir,
Zayıflıklarını bilir,
Güçlerine konsantre olur,
Zayıflıklarını düzeltmeye eğilimlidir.
IQ, kişinin beyin kapasitesini ve kavrama yeteneğini belirliyor ve testlerle ölçülebiliyor. İngilizce çevirisi, Emotional and Social Intelligence olan Duygusal ve Sosyal Zekâ ise kişinin kendisini tanıyarak çevresiyle iletişim kurma kapasitesini belirliyor.
Amerikalı Robert Sternberg kitabında, bir adım daha ileri giderek başarı için 'başarma zekâsını' ortaya atıyor. Amerikalı psikologa göre IQ ve EQ başarı için yeterli değil. Araştırmalara göre IQ'su yüksek insanlar, yani zeki kişiler genelde hayatlarında daha başarılı oluyor, iyi bir meslek seçip, rahat bir yaşantı sürüyor. Ancak mesleğinde yıldızlaşan yöneticiler, genelde ortalama zekâya sahip kişiler arasından çıkıyor. Hamburglu iş danışmanı Werner Sarges de bu konuda hemfikir. Sarges, 'Öyle yöneticiler var ki, IQ'ları 100 civarında, yine de çok iyi iş çıkarıyorlar' diyor, çünkü bu yöneticiler yaratıcı çözümler bularak sorunların üstesinden gelmesini biliyor.
Robert Sternberg'e göre kariyer hayatında başarı sağlamanın üç temel şartı var; IQ, yaratıcılık ve pratik zekâ. Mesela, başarma zekâsına sahip kişiler, meseleyi tüm boyutlarıyla ortaya koyarak, en önemli sorunun üstüne gitmeyi biliyor. Yanlış sorunlarla uğraşıp detaylarla boğularak vakit kaybetmiyorlar. Sternberg teorisini şöyle açıklıyor;
'Zekâ testleri, beyinsel engelli çocukları davranış bozukluğu olan çocuklardan ayırt etmek için geliştirildi. IQ, kişinin gelecekteki başarısı konusunda fazla bir şey söylemiyor. Başarı zekâsı ise, başarılı olmak için gerekli özellikleri kapsıyor. Hepimiz yüksek IQ'lu, ama yaşamında fazla ilerleyememiş insanlar tanırız. Testlerle ölçülebilen analitik zekâyla birlikte kişinin yaratıcı ve pratik zekâya da sahip olması gerekir. Bu yetenekleri geliştirmeyi ve dengelemeyi beceren kişi, hayatta da yol alır.'
Yaratıcılığın genelde diğer kişiler tarafından iyi karşılanmadığını belirten Sternberg, 'Bu nedenle insan fikirlerini, doğru zamanda diplomatik ve ölçülü bir şekilde ifade etmeli. Bu da pratik zekâ gerektirir. Birlikte yaşadığı, çalıştığı kişilerin nasıl tepki verebileceğini önceden kestiren kişi hangi fikirlerin kabul görme şansı olduğunu bilir' diyor.
Başarma Zekâsı
Yeni ortama ve değişimlere ayak uydurmanın en önemli yaratıcı ve pratik yeteneklerden biri olduğuna işaret eden Sternberg, başarma zekâsının kişilere öğretilebileceğini kaydediyor. Sternberg, başarma zekâsını geliştirmek için çeşitli davranış formları olduğunu ifade etmektedir. Mesela eleştirel olmak, risk üstlenmek, doğru zamanlarda ısrarcı olmak; bir problemi çözmeye çalışırken, 'gerçekten doğru problemle mi uğraşıyorum' diye sormak gibi. Bu, iş hayatı kadar özel yaşam açısından da geçerli ve önemlidir. Yönetici, politikacı ya da ebeveyn olarak öncelikleri iyi belirlemek önemlidir. Başarma zekâsının gelişimi okul eğitimiyle sona ermez, yaştan bağımsız olarak onu geliştirebiliriz”
Sternberg başarma zekâsının iyi anlaşılabilmesi için de şu örneği veriyor; iki seyyah, ormanda yürüyüşe çıkmış. Birden bire karşılarında kocaman bir ayı belirmiş. Hayvan saldırdı saldıracak. Biri tabana kuvvet koşmaya başlamış. Diğeri ise oturup koşu ayakkabılarını giymeye çalışıyormuş. Kaçan, ‘‘Şimdi niye ayakkabılarla oyalanıyorsun?’’ diye sormuş, öteki cevap vermiş ‘‘Niye mi? Benim senden daha hızlı olmam gerekiyor da ondan’’...
Başarma Zekâsının Üç Düzeyi
Başarma zekâsı için analitik, yaratıcı ve pratik olarak düşünmeliyiz. Analitik zekâ genellikle okulda değerlidir. Okuldan sonra ise genellikle pratik ve yaratıcı zekâ daha kullanışlıdır. Bu üç zekâ düzeyi birbiriyle orantılıdır.
Analitik düşünce, problem çözmek ve fikirlerin kalitesini ölçmek için gereklidir.
Yaratıcı zekâ, fikir üretmek için gereklidir.
Pratik zekâ, gündelik hayatta işimize yarar.
Başarma zekâsı, bu üç düzey dengelendiğinde çok etkilidir. Bu düzeyleri ne zaman ve nasıl kullanılacağını bilmek çok önemlidir. Başarma zekâsına sahip insanlar, sadece bu yetilere sahip değildirler, aynı zamanda onları nasıl kullanacaklarını da bilirler.