Etki, İlgi, Denetimsiz (Kontrol Dışı) Alan
Hayatımızda birçok farklı durumla karşılaşırız ve bu durumlar bizi olumlu veya olumsuz yönde etkileyebilir. Bu durumları üç ana alanda ele alabiliriz: Etki Alanı, İlgi Alanı ve Kontrol Dışı Alan. Bu alanlar, sonuçları belirleyen nedenleri değiştirme gücüne sahip olduğumuz veya olmadığımız farklı alanları ifade eder. Her bir alanda, proaktif veya reaktif bir tavır sergilemek arasındaki fark, durumların sonucunu ve etkisini büyük ölçüde değiştirebilir.
Etki Alanı
Etki alanı, sonuçları belirleyen nedenleri değiştirme gücüne sahip olduğumuz alandır. Bu alanda, kendi davranışlarımızı, tutumlarımızı, kararlarımızı veya ilişkilerimizi kontrol edebiliriz. Bu alanda proaktif bir tavır sergileyerek, durumun farkına varabilir, değiştirmek için alternatifler belirleyebilir, en uygununu seçip hareket edebiliriz. Böylece hem kendimizi hem de çevremizi olumlu yönde etkileyebiliriz. Reaktif Tavır: Bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek, bir kurtarıcı beklemek.
Örneğin, bir öğrenci ders çalışma süresini artırarak veya bir sporcu antrenman programını değiştirerek etki alanında proaktif bir tavır sergileyebilir. Ancak bu alanda reaktif bir tavır sergileyerek, bağırabilir, söylenebilir, birilerini suçlayabilir, kendiyle ilgili mazeret üretebilir veya bir kurtarıcı bekleyebiliriz. Böylece hem kendimizi hem de çevremizi olumsuz yönde etkileyebiliriz. Örneğin, bir öğrenci ders çalışmamak için öğretmenini suçlayarak veya bir sporcu antrenman yapmamak için sağlık sorunlarını bahane ederek etki alanında reaktif bir tavır sergileyebilir.
Örnekler
Proaktif Tavır: Bir pilot, bir uçuş öncesinde hava raporunu dikkatlice inceler ve hava durumu şartlarının zorlu olacağını fark eder. Bunun üzerine alternatif rotalar ve havaalanları hakkında bilgi edinir ve uçuş planını değiştirerek daha güvenli bir rotayı tercih eder. Bu şekilde, olumsuz hava koşullarının risklerini minimize eder ve uçuşun başarılı bir şekilde gerçekleşmesini sağlar.
Bir pilot, bir havaalanına iniş yapmadan önce hava koşullarını ve iniş pistinin durumunu değerlendirir. Olumsuz hava koşullarında veya zorlu pist şartlarında bir iniş gerekiyorsa, alternatif bir havaalanına yönlendirme kararı alabilir veya daha güvenli bir zamanda iniş yapmak için bekleme kararı verebilir.
Reaktif Tavır: Bir pilot, bir uçuş öncesinde hava raporunu dikkatlice inceler ve hava durumu şartlarının zorlu olacağını fark eder, zorlu hava koşullarıyla karşılaştığında sinirlenir ve hava trafik kontrolörünü veya hava durumunu suçlar. Bu reaktif tavır, sorunun çözümüne katkıda bulunmaz ve stres düzeyini artırabilir.
Bir pilot, hava trafik kontrolöründen alınan talimatları anlamadığında veya bir yanlış anlaşılma olduğunda sinirlenebilir veya kızabilir. Bu durumda bağırmak veya suçlamak, olumsuz bir reaktif tavır olabilir ve iş birliğini olumsuz yönde etkileyebilir.
İlgi Alanı
İlgi alanı, sonuçları belirleyen nedenleri değiştirme gücüne dolaylı olarak sahip olduğumuz alandır. Bu alanda, kendi davranışlarımız, tutumlarımız, kararlarımız veya ilişkilerimiz durumu direkt etkileyerek kontrol edemez. Ancak başkalarının davranışlarını, tutumlarını, kararlarını veya ilişkilerini etkileyebiliriz. Bu alanda proaktif bir tavır sergileyerek, durumun farkına varabilir, değiştirmek için alternatifler belirleyebilir, en uygununu seçip ikna etmek için hareket edebiliriz. Böylece hem kendimizi hem de çevremizi olumlu yönde etkileyebiliriz. Reaktif Tavır: Bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek, bir kurtarıcı beklemek.
Örneğin, bir öğrenci okulun müfredatını değiştirmek için talepte bulunarak veya bir sporcu yeni teknikler öğrenmek için öneride bulunarak ilgi alanında proaktif bir tavır sergileyebilir. Ancak bu alanda reaktif bir tavır sergileyerek, bağırabilir, söylenebilir, birilerini suçlayabilir, kendiyle ilgili mazeret üretebilir veya bir kurtarıcı bekleyebilir. Böylece hem kendimizi hem de çevremizi olumsuz yönde etkileyebiliriz. Örneğin, bir öğrenci okulun müfredatından şikayet ederek veya bir sporcu yeni teknikleri reddederek ilgi alanında reaktif bir tavır sergileyebilir.
Örnekler
Proaktif Tavır: Bir pilot, bir uçuş öncesinde hava trafik kontrolörleri ve havayolu operasyon ekipleriyle iletişim kurarak potansiyel hava trafiği yoğunluğu hakkında bilgi alır ve rotasını bu bilgilere göre ayarlar. Böylece, hava trafiği engellemesini azaltmaya yönelik önlemler alır ve olası gecikmeleri önlemeye çalışır.
Bir pilot, uçuş ekipleri ve hava trafik kontrolörleriyle etkili bir iletişim kurar, uçuş planını açıklar ve işbirliği içinde potansiyel hava trafiği yoğunluğunu azaltmaya yönelik tedbirler alır. Böylece, uçuşun daha verimli ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesine katkıda bulunur.
Reaktif Tavır: Bir pilot, beklenmedik bir hava trafiği engellemesi veya acil bir durumla karşılaştığında, bu duruma öfkelenerek veya streslenerek tepki verebilir. Ancak kendi kontrolü dışında gerçekleşen bu tür durumlarda reaktif bir tavır sergilemek, sorunu çözmez ve stres seviyesini artırabilir.
Bir pilot, hava trafiği yoğunlaştığında sinirlenir ve stres altında hatalı kararlar verebilir. Bu reaktif tavır, iletişimi olumsuz etkileyebilir ve işbirliğini zorlaştırabilir.
Kontrol Dışı Alan
Kontrol dışı alan, sonuçları belirleyen nedenleri değiştirebilme gücüne sahip olmadığımız alandır. Bu alanda, kendi davranışlarımız, tutumlarımız, kararlarımız veya ilişkilerimiz durumu direkt etkileyerek kontrol edemez. Ayrıca başkalarının davranışlarını, tutumlarını, kararlarını veya ilişkilerini de etkileyemeyiz. Bu alanda proaktif bir tavır sergileyerek, durumun farkına varabilir ve bu durumun performansımızı olumsuz etkilemesini engelleyebilecek tedbirler alabiliriz. Böylece hem kendimizi hem de çevremizi olumlu yönde etkileyebiliriz. Reaktif Tavır: Bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek, bir kurtarıcı beklemek.
Örneğin, bir öğrenci hava durumuna göre giyinebilir veya bir sporcu sakatlık riskine karşı önlem alabilir. Ancak bu alanda bazıları reaktif bir tavır sergileyerek, bağırabilir, söylenebilir, birilerini suçlayabilir, kendiyle ilgili mazeret üretebilir veya bir kurtarıcı bekleyebiliriz. Böylece hem kendimizi hem de çevremizi olumsuz yönde etkileyebiliriz. Örneğin, bir öğrenci hava durumundan yakınarak veya bir sporcu sakatlık riskini görmezden gelerek kontrol dışı alanda reaktif bir tavır sergileyebilir.
Örnekler
Proaktif Tavır: Bir pilot, kötü hava koşullarına veya hava trafiğine neden olan bir doğal afet veya hava durumu olayı gibi kontrol dışı faktörlerle karşılaştığında, uçuş planını ve rotayı buna göre ayarlayarak etkilerini en aza indirmeye çalışabilir.
Bir pilot, uçuş sırasında beklenmedik bir teknik arıza ile karşılaştığında hızla acil durum prosedürlerini uygular ve gereken önlemleri alır. Böylece, güvenliği korumak için elinden geleni yapar ve olumsuz sonuçları en aza indirir.
Reaktif Tavır: Bir pilot, beklenmedik bir motor arızası veya diğer acil durumlarla karşılaştığında, bu durumu çözmek için mevcut bilgi ve deneyimlerini kullanarak reaktif bir tavır sergileyebilir.
Bir pilot, uçuş sırasında beklenmedik bir teknik arıza ile karşılaştığında, panikleyerek veya suçlayarak tepki verebilir. Bu tür reaktif tepkiler, olayları daha da karmaşıklaştırabilir ve güvenliği tehlikeye atabilir.
Bu yaklaşımda;
Etki Alanında; yetki, sorumluluk ve beceriler çerçevesinde elinden gelenin en iyisini yapmak,
İlgi Alanında; durum ile ilgili bilginin, önerilerin ilgili kişi ya da makama aktarılması, duruma uygun olarak gerektiğinde hatırlatma yapılması ve kararın, bilgilendirmenin beklenmesi,
Kontrol Dışı Alanda; etki ve/veya ilgi alanında olmayan durumlardan olumsuz etkilenmemek için etki ve/veya ilgi alanında yer alan tedbirlerin alınması gerekir.
Bunlar uygulanırken kişinin ilgi alanı ve kontrol dışı alanda karşılaştıklarından olumsuz etkilenmemesi, etki alanında yapabileceklerine odaklanması gerekmektedir.
Diğer Örnekler
Bir Kabin Amiri;
Etki alanı içinde hizmet becerisi, hizmet standartlarını uygulama yetkinliği, yöneticilerine davranış biçimi veya yolculara yardım etmesi olabilir. Bu alanlarda kabin amiri, sonuçları belirleyen nedenleri değiştirebilir. Örneğin, hizmet becerisini geliştirmek için eğitim alabilir, hizmet standartlarını uygulama yetkinliğini artırmak için pratik yapabilir, yöneticilerine davranış biçimini iyileştirmek için iletişim kurabilir veya yolculara yardım etmek için girişimde bulunabilir. Bu şekilde kabin amiri proaktif bir tavır sergileyebilir. Ancak kabin amiri, bu alanlarda bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek veya bir kurtarıcı beklemek gibi reaktif bir tavır sergilerse, sonuçları değiştiremez ve performansını düşürebilir.
İlgi alanı içinde uçtuğu rotalar, uyguladığı hizmet standartları, yöneticileriyle olan ilişkileri veya yolcuların memnuniyeti olabilir. Bu alanlarda kabin amiri, sonuçları belirleyen nedenleri dolaylı olarak değiştirebilir. Örneğin, uçtuğu rotaları değiştirmek için talepte bulunabilir, uyguladığı hizmet standartlarını geliştirmek için öneride bulunabilir, yöneticileriyle olan ilişkilerini iyileştirmek için işbirliği yapabilir veya yolcuların memnuniyetini artırmak için geri bildirim alabilir. Bu şekilde kabin amiri proaktif bir tavır sergileyebilir. Ancak kabin amiri, bu alanlarda bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek veya bir kurtarıcı beklemek gibi reaktif bir tavır sergilerse, sonuçları değiştiremez ve performansını düşürebilir.
Kontrol dışı alanı içinde hava durumu, uçuş rotasının belirlenmesi, yöneticilerinin seçimi veya yolcuların sayısı olabilir. Bu alanlarda kabin amiri, sonuçları belirleyen nedenleri değiştiremez. Örneğin, hava durumunu kontrol edemez, uçuş rotasını belirleyemez, yöneticilerini seçemez veya yolcuların sayısını ayarlayamaz. Bu durumlarda kabin amiri proaktif bir tavır sergileyerek durumun farkına varabilir ve bu durumun performansını olumsuz etkilemesini engelleyebilir. Örneğin, hava durumuna göre önlem alabilir, uçuş rotasına uygun hazırlık yapabilir, yöneticileriyle uyumlu çalışabilir veya yolcuların sayısına göre hizmet verebilir. Ancak kabin amiri, bu alanlarda bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek veya bir kurtarıcı beklemek gibi reaktif bir tavır sergilerse, sonuçları değiştiremez ve performansını düşürebilir.
Bir Uçak Bakım Teknisyen
Etki alanı içinde bakım becerisi, araçları kullanma yetkinliği, işverenine davranış biçimi veya uçaklara onarım yapması olabilir. Bu alanlarda uçak bakım teknisyeni, sonuçları belirleyen nedenleri değiştirebilir. Örneğin, bakım becerisini geliştirmek için eğitim alabilir, araçları kullanma yetkinliğini artırmak için pratik yapabilir, işverenine davranış biçimini iyileştirmek için iletişim kurabilir veya uçaklara onarım yapmak için girişimde bulunabilir. Bu şekilde uçak bakım teknisyeni proaktif bir tavır sergileyebilir. Ancak uçak bakım teknisyeni, bu alanlarda bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek veya bir kurtarıcı beklemek gibi reaktif bir tavır sergilerse, sonuçları değiştiremez ve performansını düşürebilir.
İlgi alanı içinde bakım yaptığı uçaklar, kullandığı araçlar, işvereniyle olan ilişkileri veya uçuş emniyeti olabilir. Bu alanlarda uçak bakım teknisyeni, sonuçları belirleyen nedenleri dolaylı olarak değiştirebilir. Örneğin, bakım yaptığı uçakları değiştirmek için talepte bulunabilir, kullandığı araçları geliştirmek için öneride bulunabilir, işvereniyle olan ilişkilerini iyileştirmek için işbirliği yapabilir veya uçuş emniyetini artırmak için geri bildirim alabilir. Bu şekilde uçak bakım teknisyeni proaktif bir tavır sergileyebilir. Ancak uçak bakım teknisyeni, bu alanlarda bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek veya bir kurtarıcı beklemek gibi reaktif bir tavır sergilerse, sonuçları değiştiremez ve performansını düşürebilir.
Kontrol dışı alanı içinde hava durumu, uçuş rotalarının belirlenmesi, işvereninin seçimi veya uçuş sayısı olabilir. Bu alanlarda uçak bakım teknisyeni, sonuçları belirleyen nedenleri değiştiremez. Örneğin, hava durumunu kontrol edemez, uçuş rotasını belirleyemez, işverenini seçemez (işten ayrılmayı düşünmediği sürece) veya uçuş sayısını ayarlayamaz. Bu durumlarda uçak bakım teknisyeni proaktif bir tavır sergileyerek durumun farkına varabilir ve bu durumun performansını olumsuz etkilemesini engelleyecek tedbirler alabilir. Örneğin, hava durumuna göre önlem alabilir, uçuş rotasına uygun hazırlık yapabilir, işvereniyle uyumlu çalışabilir veya uçuş sayısına göre onarım verebilir. Ancak uçak bakım teknisyeni, bu alanlarda bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek veya bir kurtarıcı beklemek gibi reaktif bir tavır sergilerse, sonuçları değiştiremez ve performansını düşürebilir.
Bir Hava Trafik Kontrolörü
Etki alanı içinde iletişim becerisi, ekipmanları kullanma yetkinliği, iş arkadaşlarına davranış biçimi veya uçuşlara yönlendirme yapması olabilir. Bu alanlarda hava trafik kontrolörü, sonuçları belirleyen nedenleri değiştirebilir. Örneğin, iletişim becerisini geliştirmek için eğitim alabilir, ekipmanları kullanma yetkinliğini artırmak için pratik yapabilir, iş arkadaşlarına davranış biçimini iyileştirmek için iletişim kurabilir veya uçuşlara yönlendirme yapmak için girişimde bulunabilir. Bu şekilde hava trafik kontrolörü proaktif bir tavır sergileyebilir. Ancak hava trafik kontrolörü, bu alanlarda bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek veya bir kurtarıcı beklemek gibi reaktif bir tavır sergilerse, sonuçları değiştiremez ve performansını düşürebilir.
İlgi alanı içinde kontrol ettiği hava sahası, kullandığı ekipmanlar, iş arkadaşlarıyla olan ilişkileri veya uçuş emniyeti olabilir. Bu alanlarda hava trafik kontrolörü, sonuçları belirleyen nedenleri dolaylı olarak değiştirebilir. Örneğin, kontrol ettiği hava sahasını değiştirmek için talepte bulunabilir, kullandığı ekipmanları geliştirmek için öneride bulunabilir, iş arkadaşlarıyla olan ilişkilerini iyileştirmek için işbirliği yapabilir veya uçuş emniyetini artırmak için geri bildirim alabilir. Bu şekilde hava trafik kontrolörü proaktif bir tavır sergileyebilir. Ancak hava trafik kontrolörü, bu alanlarda bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek veya bir kurtarıcı beklemek gibi reaktif bir tavır sergilerse, sonuçları değiştiremez ve performansını düşürebilir.
Kontrol dışı alanı içinde hava durumu, uçuş rotalarının belirlenmesi, iş arkadaşlarının seçimi veya uçuş sayısı olabilir. Bu alanlarda hava trafik kontrolörü, sonuçları belirleyen nedenleri değiştiremez. Örneğin, hava durumunu kontrol edemez, uçuş rotalarını belirleyemez, iş arkadaşlarını seçemez veya uçuş sayısını ayarlayamaz. Bu durumlarda hava trafik kontrolörü proaktif bir tavır sergileyerek durumun farkına varabilir ve bu durumun performansını olumsuz etkilemesini engelleyebilir. Örneğin, hava durumuna göre önlem alabilir, uçuş rotalarına uygun hazırlık yapabilir, iş arkadaşlarıyla uyumlu çalışabilir veya uçuş sayısına göre yönlendirme yapabilir. Ancak hava trafik kontrolörü, bu alanlarda bağırmak, söylenmek, birilerini suçlamak, kendiyle ilgili mazeret üretmek veya bir kurtarıcı beklemek gibi reaktif bir tavır sergilerse, sonuçları değiştiremez ve performansını düşürebilir.
Örnek Olay: İniş Anında Yaşananlar
Proaktif Tutum:
Etki Alanında:
Mevcut durumu gözden geçirmek, yakıt miktarının bekleme için yeterli olmayacağının tespiti, İkinci pilota yedek meydan için hazırlık yapmasını söylemek.
İlgi Alanında:
Yakıt miktarı bekleme süresi için yeterli değil ve yakın mesafede yedek meydan varsa şirket harekât merkezine kararın açıklanması. Ve onay almak
Etki Alanında:
Gelişmelerle ilgili kabini ve yolcuları bilgilendirmek.
Kontrol Dışı Alanda:
Yedek meydanın hava trafiği ve hava şartları nedeniyle bu talebi kabul etmemesi
Etki Alanında
Kritik yakıt miktarı nedeniyle emercensi (acil durum) ilan ediyoruz. Mayday, mayday, mayday. Gerekli hazırlıkların yapılarak uygulanması.
Reaktif tutum, bizi ve etrafımızdakileri gerer, stres yaratır.
Kontrol Dışı Alanda:
Bıktım bu havaalanlarının yoğunluğundan, bu hep bana denk geliyor. İnsanı mesleğin soğutuyor bu durumlar. Yetti artık (söylenme, tepki verme)
İlgi Alanında:
Yedek meydan için neden izin almak zorundayım. Şimdi cevap almak zaman kaybına sebep olacak.. varsa şirket harekât merkezine kararın açıklanması. Ve onay almak
Etki, İlgi, Kontrol Dışı Alanlarda gösterilecek reaktif ya da proaktif tavır, öz bilinç ve öz denetim konusunda önemli etkisi vardır.
Seçim kişinin kendisinde. reaktif mi davranacağım proaktif mi?
Kaynak:
Etkili İnsanların 7 Alışkanlığı – Stephen R. Covey, Varlık Yayınları.
Orada Neler Oluyor? Kokpitten Yaşam Manzaraları, B. Okkalıoğlu, H2O Yayıncılık, İstanbul 2020. (Örnek Olay)
Comments